Tıbbi Atık: Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’ne göre, sağlık kuruluşlarından kaynaklanan enfeksiyöz atık, patolojik atık ve kesici delici atıkları ifade etmektedir.
- Enfeksiyöz Atıklar: Enfeksiyöz ajanların yayılımını önlemek için taşınması ve imhası özel uygulama gerektiren atıklardır. Enfekte atıklar birçok patojen mikroorganizmalardan birini içerir. Mikrobiyolojik laboratuvar atıkları, kültür ve stoklar, enfeksiyöz vücut sıvıları, serolojik atıklar, diğer kontamine laboratuvar atıkları, kan ve kan ürünleri ve bunlarla kontamine olmuş nesneler, kullanılmış ameliyat giysileri, diyaliz atıkları, karantina atıkları, bakteri ve virüs içeren hava fitreleri, organ parçaları, kanı ve bunlarla temas eden tüm nesneler
- Patolojik Atıklar: Anatomik atık dokular, organ ve vücut parçaları ile ameliyat, otopsi vb. tıbbi müdahale esnasında ortaya çıkan vücut sıvıları : Ameliyathane, morg, otopsi, adli tıp gibi yerlerden kaynaklanan vücut parçaları, organik parçalar, plasenta, kesik uzuvlar vb.(insani patolojik atıklar)
- Kesici Delici Atıklar: Batma, delme sıyrık ve yaralanmalara neden olabilecek atıklar: Enjektör iğnesi, iğne içeren diğer kesiciler, bistüri, lam-lamel, cam pastör pipeti, kırılmış diğer cam vb.
Tıbbi atıkların bertaraf edilmesinde; yakıp kül etme ve sterilizasyon yöntemleri kullanılabilir. Ancak sterilizasyon yöntemi, tıbbî atık yakma tesisine kıyasla kullanılması kolay, çalışan personelin eğitiminin daha kolay olduğu, daha ucuz tesislerdir.
Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ile tıbbi atıkların bertarafı konusunda gelişmiş ülkelerde uygulanan bertaraf yöntemi Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, sterilizasyon teknolojilerinin ülkemizde de uygulanmasının önü açılmıştır. Buna göre enfeksiyöz atıklar ile kesici-delici atıklar, sterilizasyon işlemine tabi tutularak zararsız hale getirilebilmekte ve risksiz hale gelen bu atıklar, evsel atık depolama alanlarında depolanarak bertaraf edilebilmektedir.
Sterilizasyon: Basit bir ifade ile hastalık yapıcı etkenlerin öldürülmesidir. Bakteri sporları dâhil, her türlü mikrobiyal yaşamın uygulanan yöntemlerle tamamen yok edilmesini veya bu mikroorganizmaların seviyesinin % 99 oranında azaltılmasını, mikroorganizma sayısının milyonda bire düşürülmesi hedef almaktadır.
STERİLİZASYON YÖNTEMLERİ
1- Isıl Yöntemler
2- Kimyasal Yöntemler
3- Işınlama Yöntemleri
4- Biyolojik Yöntemler
Isıl Yöntemler
Düşük ısılı proseslerde ısıl enerji, tıbbi atığı tehlikesiz hale getirirken onun kimyasal yönden ayrışmasına veya yanma veya ısıl parçalanmasını desteklemeye sebep olmayacak derecede yetersiz ve düşüktür. Genellikle bu prosesler 93-177 oC arasında çalıştırılırlar. Bunlar ıslak ısı (buhar) veya kuru sıcak hava gibi iki ana gruba ayrılırlar. Islak ısı ile işlem, atığı dezenfekte etmede bir otoklav kullanılarak gerçekleştirilir.
Buharlı Otoklavla Sterilizasyon
Otoklavlama, enfekte atıkların ve kesicilerin verimli bir ıslak ısıl işlem ile dezenfekte edilmesidir. Bu işlemde 3 husus önemlidir: Sıcaklık, basınç ve temas süresi. Isı derecesi ve basınç sürekli takip edilir. Otoklavlamada, atık içinde enfeksiyon yapan organizmaları öldürmek için yeterli sıcaklığa sahip basınç tankında doymuş halde bulunan buhar kullanılır
Mikrodalga ile Sterilizasyon
Pek çok mikroorganizma 2450 Mhz frekanslı ve 12,24 cm dalga boylu mikrodalgalarla yok edilmektedir. Atıklar içindeki su, mikrodalgalarla hızlı bir şekilde ısıtılır ve bulaşıcı bileşenler ısı iletimi ile yok edilirler.
İki ayrı yöntem mevcuttur:
- Prosesten önce atıklar parçalanır, parçalanıp taneler haline getirilir, hacim % 80 oranında azaltılır, nemlendirilir ve 110°C’de sıcak buharla doyurularak hava filtre sistemiyle uzaklaştırılır.
- Tıbbi atık parçalanabilir oluklu mukavva gibi karton konteynırlarla basınçlı bir kaba konur. İçeriye buhar enjekte edilip kap ve tıbbi atıklar nemlendirilir. Yeterli mikrodalga radyasyon uygulanır.
Kap ve atıklar kuruyuncaya kadar ısıtılır. Konteynır ve içindekiler belirsiz hale gelecek boyuta kadar parçalanır.
Atıklar mikrodalga odasında 20 dakika kalırlar. Proses tam otomatiktir. Sistem tamamen kapalıdır. Mikrodalga teknolojisi sıvı kan ve tehlikeli kimyasal maddeler için kullanılamaz. Konvansiyonel mikrodalgada sıcaklık 94 0C olmaktadır.
Kimyasal Yöntemler
Uygun kimyasal malzemeler kullanılarak tıbbi atıkların dezenfekte edilmesidir.
Çoğunlukla kullanılan dezenfektan maddeler şunlardır:
- ALDEHİTLER : OPA(orto-fitoaldehit),
- KLOR BİLEŞLİKLERİ, KLOR DİOKSİT (ClO2),
- AMONYUM TUZLARI
- FENOL
- PERASETİK ASİT
- OZON
- HİDROJEN PEROKSİT
Bu teknolojinin kullanıldığı alanlar, enfekte olmuş vücut sıvıları, mikrobiyolojik atıklar, kesiciler, tekrar kullanılabilir malzemelerdir.
Yüksek Isılı Buhar İle Dezenfeksiyon
Tıbbî atıkların yüksek ısılı buhar altında dezenfekte edilmesidir. Dezenfeksiyon ünitesi atmosfer basıncı ve yüksek sıcaklıkta buhar oluşturma prosesine dayanır.
Yüksek ısılı buhar, parçalama işlemi sırasında 480-705°C’ye ulaşır. Uçucu organik bileşikler (VOC) 1537°C sıcaklıkta yok olur. Atıkları parçalayıcı da dip kısımdadır. Atık hacmi %50 azalır.
Bu teknoloji klor ve düşük radyasyon içeren atıklar dâhil tüm atık türlerine uygulanabilmektedir.
Işınlama Yöntemleri
Işınlama yöntemleri Kobalt-60 veya Mor-Ötesi ışınlama gibi elektron ışınları teknolojisine dayanmaktadır.
Elektron ışınları kimyasal ayrıştırma ve hücre duvarlarını kırıp parçalamak suretiyle tıbbi atık içindeki mikroorganizmaları tahrip edip öldüren yüksek enerjili etkide bulunmaktadır.
Patojen tahrip etkisi atık yoğunluğu ile elektron enerjisine bağlı olarak atık kütlesi tarafından absorbe edilen doza bağlıdır. Mikrop öldürücü ultraviyole (morötesi) radyasyon diğer tıbbi atık bertaraf teknolojilerine ek olarak kullanılmaktadır.
Biyolojik Yöntemler
Biyolojik yöntemlerde organik maddeleri parçalamak için enzimler kullanılır.